Anne Cor Groeneveld: Pionieren toen en nu

7 augustus 2010

Een paar maanden geleden liep luchtvaartpionier Martin Schröder bij me binnen en zei: "Anne Cor, we moeten eens even praten over Clément van Maasdijk. Op 31 juli is het 100 jaar geleden dat hij als eerste Nederlander vloog bij Heerenveen en ik ben gevraagd daar een toespraak te houden". Wie schetst mijn verbazing dat ik enkele dagen later een verzoek kreeg van de Vliegtuigbouwkundige Studievereniging Leonardo da Vinci uit Delft een toespraak te houden omdat luchtvaartpionier Jan Hilgers twee dagen eerder als eerste Nederlander boven ons land vloog: hij beschikte echter nog niet over een brevet.

Nu beschikte Clément naar alle waarschijnlijkheid over een Frans brevet, want de eerste Nederlandse brevetten werden pas afgegeven in 1911. Waarschijnlijk was er nog niet eens regelgeving over brevetten. Laat staan handhaving. Clément van Maasdijk was dan wel de eerste gebrevetteerde Nederlander die boven ons land vloog, maar was, op 27 augustus van dat jaar, ook het eerste dodelijke slachtoffer. Helaas zijn veel mensenlevens verloren gegaan om de luchtvaart te brengen waar hij nu is.

U zult begrijpen dat Martin en ik ook over brevettering en de introductie van ambtelijke regelgeving in de luchtvaart niet voor de eerste keer spraken. En natuurlijk plaagden wij elkaar over wiens toespraak nu het belangrijkste is: die over een ongebrevetteerde vlieger of degene die wel een brevet had toen hij voor de eerste keer vloog boven ons land. Maar veel interessanter dan brevetten is natuurlijk de vraag hoe belangrijk deze pioniers zijn geweest. En daar wil ik het met u over hebben.

De luchtvaart is een onmisbaar deel geworden van onze economie. Toen in april van dit jaar door een vermeende aswolk het Europese luchtverkeer kwam stil te liggen, leidde dat tot grote economische schade. Mobiliteit is namelijk iets waar wij, zelfs in deze digitale wereld waarin wij allen "online" zijn, niet zonder kunnen. De logistieke keten loopt onmiddellijk vast wanneer het luchtruim niet meer toegankelijk is. Los van de dubieuze besluitvorming was het interessant dat men het luchtruim wel wist te sluiten maar er niet aan had gedacht hoe je het luchtruim ook weer vrij moest geven.

Net als 100 jaar geleden, toen Jan Hilgers nog niet beschikte over een vliegbrevet, was er pioniers-werk nodig om het luchtruim te ontsluiten. Het was Peter Hartman in de rol van pionier die de autoriteiten overtuigde om proefondervindelijk vast te stellen hoe erg het was met die wolk. De zon straalde aan een KLM-blauwe lucht, maar alle vliegtuigen bleven aan de grond. En net als Jan Hilgers ging Peter Hartman ons vóór in het onderzoek door als waarnemer mee te gaan met zijn bemanning om persoonlijk vast te stellen of we veilig konden vliegen. Proefondervindelijk dus. Net als toen de jonge Jan Hilgers zich stap voor stap de kunst van het vliegen meester maakte.

Dankzij pioniers als Hilgers is het luchtruim en later de ruimte ontsloten: in 1961 verkenden de eerste mensen de ruimte, terwijl in 1968 al mensen naar de maan vertrokken. Het gezegde "loop naar de maan" verloor plotseling aan kracht, want de maan was binnen bereik gekomen van de mens.

Het is van groot belang dat we nooit vergeten wat er voor nodig is geweest om de geheimen van die derde dimensie te doorgronden. De inzet van onze luchtvaartpioniers is van groot belang geweest om de mogelijkheden van de luchtvaart te ontdekken en te ontwikkelen. En wanneer we niet goed lering trekken en ook niet het respect tonen dat onze pioniers verdienen, dan zijn we niet in staat om de toekomst te begrijpen. "Wie het verleden niet eert, is de toekomst niet weerd".

Het was de Vliegtuigbouwkundige Studievereniging Leonardo da Vinci die op 22 oktober 1955, ter gelegenheid van hun 10-jarig jubileum, aan de Gemeente Ede een monument heeft aangeboden. Deze studenten zagen het belang om de ervaringen uit het verleden respectvol te gebruiken en te koesteren voor het nageslacht. Bravo!

De durf en het ondernemerschap van Jan Hilgers en Clément van Maasdijk, vormden de eerste schreden in de roemruchte geschiedenis van de Nederlandse Luchtvaart. En wanneer we nu, afgezien van KLM, Schiphol en Fokker, kijken naar TNO, NLR, LVNL, de Faculteit Lucht- en Ruimtevaart van de TU Delft, en bedrijven als Imtech, AirCap, NACO, Vanderlande, maar ook de lange lijst van leden van de Netherlands Aerospace Group (NAG), de Netherlands Airport Technology Group (NAT) en de Dutch Aviation Group (DAG), dan mogen wij trots zijn op onze luchtvaartpositie.

Maar we zullen er hard aan moeten trekken om de Nederlandse luchtvaart zijn positie te laten behouden. We worden links en rechts ingehaald. De kennisontwikkeling in de rest van de wereld gaat snel en de roep om innovatiekracht in ons land wordt slecht gehoord. Veel te vaak wordt luchtvaart gezien als een bron van hinder of milieubelasting. De bewindspersoon op Verkeer- en Waterstaat is zo vaak een sluitpost en ik hoop dat we bij de komende Kabinetsformatie een krachtige Minister zullen krijgen zoals Eurlings, die de luchtvaart wil stimuleren. Maar misschien gaat het Ministerie van VenW wel op in VROM en de vraag is of we dan wel voldoende focus op luchtvaart en innovatie uit die hoek kunnen verwachten. Er zijn zelfs politici die denken dat we opnieuw een vliegtax moeten invoeren. Deze mensen verwijt ik onverantwoorde uitspraken waarvan de schade voor de Nederlandse economie en ook de werkgelegenheid onherstelbaar groot is. De recent afgeschafte vliegtax was al reden dat Schiphol haar zo belangrijke rol voor BV Nederland voor een niet onaanzienlijk deel buiten spel kwam te staan. Het spelen van de bal in die positie is zinloos, zo leerden we recent in Zuid-Afrika.

Het bericht vorige week dat Fokker-Stork een bijdrage mag leveren aan het onderstel van de JSF is geweldig nieuws. Maar wanneer we de politieke discussie over diezelfde JSF zien, dan geeft ons land een treurig "brevet van onvermogen" af.

Dan maar liever zonder brevet, moet Jan Hilgers hebben gedacht. Hij wist niet welke vragen er allemaal op de aviateurs af zouden komen, maar hij ging onverdroten door in dienst van Verwey en Lugard met de ontwikkeling van de vliegkampen Soesterberg en Ede met hun Maatschappij voor de Luchtvaart. En in 1911 haalde hij zijn brevet aan hun eigen vliegschool. In 1912 ging hij voor Fokker werken en demonstreerde vliegentuigen in Rusland en Nederlands-Indië. Daar bleef hij actief in de luchtvaart en hij overleed in 1945 in een gevangenkamp.

Vandaag weten we veel vragen en ook al veel antwoorden. Maar er zijn, net als in de tijd van Jan Hilders, ook vragen die we nog niet kennen. We weten nog niet wat we niet weten. Onderzoek en innovatie is nodig om die vraagstukken te gaan benoemen en daarna op zoek te gaan naar antwoorden, plannen te maken en acties te ontwikkelen. Want de noodzaak en de behoefte aan mobiliteit blijft groeien.

Daarom is het pionierswerk ten behoeve van de Kennis en Innovatie Agenda Luchtvaart van groot belang. Op 7 september vorig jaar werd deze aangeboden aan Minister Eurlings. Op grond daarvan is inmiddels een Strategisch Innovatie Plan Luchtvaart ontwikkeld, dat de sector samen met de overheid beoogt te gaan uitwerken. Het zou van pionierschap getuigen wanneer het komende regeerakkoord dit stimuleert en steunt. Anders dan Jan Hilgers en Clément van Maasdijk in hun tijd niet wisten wat hen te wachten stond zou je, na het echec van de luchtvaarttax, mogen verwachten dat het Kabinet in wording begrijpt dat investeren in innovatie ten bate van duurzame luchtvaart belangrijk is: pionieren moet!

Anne Cor Groeneveld

Voorzitter Dutch Aviation Group

Reageren op artikelen? Graag! Er gelden spelregels. We moedigen toevoeging van uw reactie op onze content aan, maar kijken streng naar taalgebruik.

Daan Lenderink
27 feb 2024 - 17:44
22 feb 2024 - 13:12
Frank Oostdam, ANVR
22 jan 2024 - 08:00
20 jan 2024 - 08:00
Daan Lenderink
12 dec 2023 - 11:22
Walter Schut
10 dec 2023 - 11:41
20 nov 2023 - 15:07
Frank Oostdam 2022
17 nov 2023 - 11:36
Benno Baksteen
9 nov 2023 - 11:01
17 okt 2023 - 14:53
17 okt 2023 - 14:06
Daan Lenderink
17 okt 2023 - 10:01
Benno Baksteen
9 okt 2023 - 11:01
Daan Lenderink
30 sep 2023 - 07:54
22 sep 2023 - 11:11
Frank Oostdam, ANVR
20 sep 2023 - 09:51
Copyright Reismedia BV 2024 - Cookieinstellingen