De wetenschap dat natuur en luchtvaart prima naast elkaar kunnen bestaan is nog niet overal doorgedrongen. Zo zijn begin november in Lelystad twee vliegers veroordeeld na een vlucht boven het natuurgebied ‘de Oostvaardersplassen’ met hun eenmotorige sportvliegtuigje. Volgens de politierechter hebben ze daarbij het ter plaatse aanwezige wild verstoord. De rechter baseerde zijn uitspraak op een verklaring van twee boswachters

Boswachters baas over luchtruim?
Volgens de luchtvaartwet treft de piloten geen blaam. Zij vlogen net onder de 1500 voet, bijna 500 voet hoger dan de aanbevolen hoogte van 1000 voet. 1000 voet is overigens een aanbeveling uit de luchtvaartregelgeving (AIP) en geen wettelijke minimum vlieghoogte. Die is 500 voet. Ook is het volgens de officiële luchtvaartkaart toegestaan boven het betreffende gebied te vliegen. En om gelijk aan te geven hoe klem de General Aviation (GA) zit: de maximum toegestane hoogte voor algemeen vliegverkeer daar is 1500 voet. Daarboven is het luchtruim gereserveerd voor vliegverkeer van Schiphol. De betrokken vliegers hebben dus de grootst mogelijke hoogte in acht genomen. Echter, volgens de Flora- en Faunawet, die bescherming beoogt te bieden aan in het wild levende planten en dieren, pleegden de twee piloten een strafbaar feit door fauna te verstoren. Dat hier sprake is van conflicterende wetgeving weerhield de politierechter er niet van om de twee piloten ieder een boete van €250 op te leggen. Juridisch interessant, maar nog interessanter is wellicht de vraag of de twee de ter plaatse aanwezige fauna werkelijk hebben verstoord.

De hele discussie lijkt veel op de discussie uit 1874, toen dwars door het Naardermeer de spoorlijn Amsterdam –Amersfoort werd aangelegd. Waarover tegenwoordig ruim veertig treinen per uur passeren, qua geluidproductie van een iets andere orde dan met een modern stil vliegtuigje 1000 of zelfs 1500 voet bóven een natuurgebied vliegen. Ook die discussie van 135 jaar geleden was gebaseerd op de misvatting dat natuur zonder mensen stil is en stil moet blijven. Dat is niet het geval. Ook de wereld zonder mensen zit vol geluid. Veel daarvan kunnen wij overigens niet horen omdat het buiten ons gehoorspectrum valt. Fauna (flora is hier niet zo relevant) wil van geluid graag drie dingen weten: kan de bron van het geluid mij opeten, dan wel kan ik de bron opeten, dan wel kan ik me met die bron voortplanten. Is geen van drieën het geval dan verliest de fauna in kwestie al snel de interesse in het geluid. Dat werd al direct na 1874 duidelijk in het Naardermeer en kan daar nu nog steeds vastgesteld worden. Net als bij de spoorlijn langs de Oostvaardersplassen overigens. En dus ook op vliegvelden en langs snelwegen.

De invloed van luchtvaart op de natuur is veel heilzamer dan de Flora- en Faunawet kennelijk veronderstelt. Op en rond vliegvelden is de diversiteit aan flora en fauna groot, mede veroorzaakt door de beperkte toegankelijkheid en de daardoor geringe aanwezigheid van mensen. Het is dan ook geen verrassing dat een recent verschenen rapport concludeert dat het huidige recreatieve vliegverkeer en de eventuele ontwikkeling hiervan geen belemmering vormt voor het halen van de instandhoudingsdoelen voor de beschermde soorten en habitattypen in het IJsselmeergebied.

Natura 2000
Ook de aanwijzing van Natura 2000-gebieden getuigt van gebrekkige kennis van de relatie tussen luchtvaart en flora en fauna. Volgens Europese wetgeving kunnen lidstaten natuurgebieden aanwijzen die samen het Europees ecologisch netwerk Natura 2000 vormen. Het Nederlandse Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft al ruim 160 gebieden aangewezen. Voor activiteiten in deze gebieden die een verstorend effect zouden kunnen hebben op de beschermde plant- of diersoorten geldt een vergunningsplicht. Voor elk aangewezen gebied moet het bevoegd gezag (Provincie of Rijk) een beheerplan vaststellen. In dat beheerplan staat welke activiteiten vergunningsvrij zijn omdat ze geen effect hebben op de soorten en habitattypen. Ook vermeldt het beheerplan aanvullende operationele eisen waaronder andere activiteiten eventueel mogelijk zijn.

Aanvankelijk is bij het opstellen van de beheerplannen geen rekening gehouden met luchtvaart. Als gevolg hiervan dreigde alle luchtvaart boven Natura 2000-gebieden verboden te worden. Pikant detail is dat de gebieden in de hoogte niet zijn begrensd. In principe zouden dus ook verkeersvliegtuigen op een hoogte van 10.000 voet of meer moeten omvliegen. In de praktijk treft een verbod vooral de General Aviation en meer in het bijzonder de recreatieve luchtvaart. Maar de grote luchtvaart hoeft dus niet buiten schot te blijven. Je hebt maar twee boswachters nodig die bereid zijn onder ede te verklaren dat ze zelf hebben gezien dat een exemplaar van de fauna in hun gebied toch echt wat onrustig werd.

Flora, fauna, vliegen
De sectororganisaties KNVvL en AOPA hebben een gedragscode voor de recreatieve luchtvaart opgesteld. Die code schrijft onder andere voor dat boven natuurgebieden beheerst en met een minimum vlieghoogte van 1000 voet moet worden gevlogen, ook al is de wettelijke minimumvlieghoogte daar 500 voet. De vliegclubs nemen de gedragscode serieus en op naleving ervan wordt strikt toegezien.

Zoals gezegd stelt het bevoegd gezag beheerplannen op voor de Natura 2000-gebieden. Het eerste beheerplan is opgesteld voor het Zeeuwse gebied Voordelta. Het Platform Duurzame Luchtvaart heeft, in samenspraak met een aantal partijen uit de recreatieve luchtvaart, de opstellers geadviseerd om te zoeken naar operationele afspraken die recht doen aan de belangen van zowel de natuur als van luchtsporters. Die belangen zijn immers feitelijk heel goed verenigbaar. Het is geen toeval dat het gebied rond de meeste kleine vliegvelden waardevol genoeg bleek om Natura 2000-gebied te worden.

In het beheerplan Voordelta is met betrekking tot luchtvaart een tekst opgenomen die aansluit bij de gedragscode. Het is zaak zo’n afspraak nu ook voor de overige Natura 2000-gebieden te maken. Want anders kunnen zomaar grote delen boven Nederland niet alleen voor de General Aviation maar zelfs voor de hele luchtvaart op slot gaan. Dat zou pas werkelijk schadelijk zijn. Zowel voor mensen als voor de natuur.

Benno Baksteen
Voorzitter Platform Duurzame Luchtvaart (PDL)